КСРО әйелдерінің Ұлы Отан соғысындағы ерлігі: Тарихи шындық пен құқықтар үшін күрес

Күллі әлем тарихында КСРО әйелдерінің Ұлы Отан соғысындағы ерлігінен, құрбандығынан ешкім асып түсе алмады. Тек Қазақ Кеңестік Социалистік Республикасынан 400 мыңнан астам әйел майданға және тылда жұмыс істеуге жұмылдырылды. Олардың 70 мыңға жуығы әскери қызметке шақырылды/өз еркімен жазылды, көбінесе медбике ретінде. Ұлы Отан соғысында соғысқан кейбір әйелдердің есімдері кеңінен танымал: пулеметші Мәншүк Мәметова, мерген Әлия Молдағұлова, ұшқыш Хиуаз Доспанова. 30 мыңнан астам әйел “Ұлы Отан соғысындағы ерен еңбегі үшін”, “Социалистік Еңбек Батыры” және “Кеңес Одағының Батыры"ордендерімен және медальдарымен марапатталды. Майданда әйелдер ерлермен бірге соғыстың барлық ауыртпалықтары мен қауіптерін көтерді, Қызыл Армия мен бүкіл Одақты қамтамасыз ету үшін тылда күн мен түн жұмыс істеді. Бірақ неге? Неліктен Кеңес Одағының миллиондаған әйелдері барын салды? Әрине, Отанды қорғау үшін, неміс басқыншыларымен күресу үшін деп айтсақ, қателеспейміз. Бірақ не себепті Ұлы Отан соғысы әйел жүртының арасында үлкен мәңге ие болды, ал бірінші дүниежүзілік соғыста, тура сол немістермен күресіп, майдандағы жағдай тура солай ауыр болған кезде, Ресей империясының әйелдері өз Отанын қорғауға, өзін құрбан етуге асықпады? Себебі ол Отанда қорғайтын дымда болмады. Күніне 12-14 сағат бойы зауыт фабрикада бала-шағасымен жұмыс істей құқығын, не жылқы орнына далада жер жырту құқығын, немесе аштықтан өлу құқығын қорғау керек пе еді? Жоқ, бұл үшін не орыс болсын, не қазақ болсын, не басқа ұлттың әйелдері болсын, шайқасуға ұмтылмады. Әйелдерге еркіндік пен құқық берген Кеңес өкіметі деп айту дұрыс емес. Әйелдер күресте өздерінің бостандықтары мен құқықтарын өздері жеңіп алды, ал Кеңес өкіметі тек сол күрестің құралына айналды. Дәл осы Петроградтағы әйелдердің нан көтерілістерінен 1917 жылғы ақпан революциясы басталды. Көтерілісші әйелдер аштық пен кедейлікке мойынсұнудан бас тартты. Стихиялық көтеріліс олардың теңсіздігінің таптық мәнің түсінуге себеп болды, ал большевиктер олардың теңсіздігінің экономикалық негізін көрсетті. Кеңестік билік әйелдердің мүддесі мен құқығының қорғаушысына айналды, ал әйел жұрты өз кезегінде кеңестік билікке үлкен қолдау білдірді. Кеңес өкіметінің алғашқы жылдарынан бастап еңбек заңнамасы әйелдің әлеуметтік мәртебесін анықтаудың негізгі критерийі оның қоғамдық еңбек бөлісіндегі орны ретінде бекітті. Шаруа әйелдері ер адамдармен тең дәрежеде жер алуға құқылы болды, бұл оларға отбасындағы тәуелді жағдайдан арылуға мүмкіндік берді. 1917 жылғы 29 қазандағы “сегіз сағаттық жұмыс күні туралы” жарлықпен әйел еңбегін түнгі ауысымдардағы және жерасты жұмыстарында қолдануға тыйым салынды. Әйелдер үшін қосымша жұмыс уақытына шектеулер енгізілді. 1917 жылғы 24 желтоқсанғы жарлық бойынша барлығына тең, яғни әйелдерге тиесілі, жалақының 100% көлеміндегі әлеуметтік сақтандыру енгізілді.  1918 жылғы 16 қыркүйекте шыққан жарлықпен ер адамдар мен әйел адамдардың жалақысы теңестірілді, яғни еңбек ақы теңсіздігі жойылды. “Жоғары оқу орындарына қабылдау ережелері туралы” 1918 жылғы 2 тамыз жарлығы бойынша әйелдер барлық жоғары оқу орындарында ер адамдармен қатар білім алу құқығына ие болды. “Азаматтық неке, балалар және мүлік актілерін енгізу туралы” және “некені бұзу туралы” жарлықтарында жаңа неке негізі, жаңа отбасы, яғни тең адамдардың ерікті одағы ретінде өзара сүйіспеншілік пен құрметке негізделген отбасының, негізі қаланды. Алайда жаңа құқықтар мен бостандықтарды жариялау аз болды. Олар бос сөз боп қалмас үшін, жаңа шынайылыққа айналу үшін әйелдер өткеннің алалаушылықтары мен қалдықтарына қарсы күресуге мәжбүр болды, тіпті кейді осы жолда өз өмірін құрбан етуге тура келді. “Коммунист Раушан”, “Ботагөз” және басқа да көптеген қазақ әдебиетінің классикасына айналған шығарман сол қаһарман әйелдерге арналды, олардың ішінде олар әйел бақыты үшін әмеңгерлік, қалын малға, ерте тұрмысқа шығуға, неке мәжбүрлеуге қарсы күреседі.